Elzenbosch

Inleiding

Zoals veel boerderijen in de omgeving van Otterlo heeft ook de boerderij ‘De Elzenbosch’ een lange geschiedenis achter zich. Een echt hoogtepunt vormt de gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog. Het dagelijks leven voor de Tweede Wereldoorlog was een hard leven waarin met moeite een redelijk bestaan opgebouwd kon worden. Het waren vaak zeer kinderrijke gezinnen en al die monden moesten wel iedere dag gevuld worden. Dan bleef er bitter weinig over om van enige luxe te kunnen spreken. Maar men was niet anders gewend en nam het leven zoals het op hen afkwam, met een zekere gelatenheid en godvruchtig of misschien beter gezegd godvrezend. De geschiedenis van deze boerderij laten wij beginnen in Bennekom. Daar woonde Teunis Evertsen, geboren op 10-11-1896 als achtste kind van Jan Evertsen en Aartje van Ee. Hij trouwde op 14-12-1928 in Wageningen met Willempje van den Brink, de 24-jarige dochter van Geurt van den Brink en Geertrui Roseboom. Het jonge gezin ging op het adres Kraats 49, later Rijnsteeg 1 te Bennekom wonen. Toen vader Jan van Teunis overleed kwam op 13-10-1936 de boerderij in het bezit van Teunis. De boerderij bestond uit woning met schuur en verder getimmerten, weiland en bouwland, kadastraal bekend Gemeente Bennekom, sectie B,nr.500, groot 2,26 hectaren.

Gezin Evertsen in Bennekom

In dit gezin werden zeven kinderen geboren. Teunis was landbouwer van beroep en had een 4,5 ha stuk land, een kuikenbroederij en hij was melkrijder voor melkfabriek ‘De Hoop’ in Bennekom. Behalve een paard, een paar koeien en varkens was er ook een hok met kippen. Kortom verschillende bronnen van inkomsten om het grote gezin te onderhouden. De broer van Teunis, Breunis Evertsen was getrouwd met Gerritje van Roekel uit Otterlo. Op 17-12-1928 werd in dat gezin een zoon, Gijsbert genaamd, geboren. Het was die dag spiegelglad op straat en Teunis glibberde van de ene hoek naar de andere met de melkbussen achter zich aan. Een bijnaam was geboren, Gijsbert ging verder als Gladde Gijs door het leven….

De boerderij in Bennekom werd te klein voor het grote gezin en een nieuwe locatie in Otterlo werd de nieuwgebouwde boerderij (1939) De Elzenbos met ruim 7 hectare grond en oude opstallen, aan de Wekeromseweg 12, nu Barneveldseweg 12. Een paar jaar ervoor was de oude boerderij in vlammen opgegaan, maar de schuur, bakhuis en een kippenhok waren de dans ontsprongen. We spraken al over een kuikenbroederij. Dat was in die dagen nog een vrij primitieve broedmachine gestookt met turf en temperatuurregeling met behulp van een bimetaal. De luchtvochtregeling gebeurde met een paar kleppen waarvan de stand geregeld werd met behulp van een haarhygrometer, daar gebruikte men paardenhaar voor. Een natte en een droge bolthermometer zorgde voor controle controleerde de juiste temperatuur en luchtvochtigheidsgraad.

Tweede Wereldoorlog in Otterlo

Het gezin woonde nog maar net in Otterlo toen de oorlog uitbrak. Aanvankelijk was het rustig en gebeurde er weinig schokkende dingen. Het waren meer de familieomstandigheden die beroering wekte, zoals het kort na elkaar overlijden van neef Jan Groeneveld als dienstplichtig soldaat op 10 mei 1940 bij de gevechten om het vliegveld Valkenburg bij Den Haag, dat was op dezelfde dag dat ook dienstplichtig soldaat Joop van Hunen sneuvelde en neef Pieter Albertus Evertsen die korte tijd nadien bij een val uit een eikenboom zijn nek brak en ter plaatse overleed. Neef Jan ligt op het Ereveld op de Grebbenberg bij Rhenen begraven, rij 9, nr.18.

Pas bij de invoering van de distributie ging men de oorlogsdruk voelen in het dagelijks leven. Er werd een avondklok ingesteld en allerlei regels werden ingevoerd of verzwaard. Er kwamen in de oorlogsjaren nog twee kinderen bij, namelijk Teunis (1942) en Gijsbert (1944). Er was wel een leveringsplicht van beschikbaar

Foto: Boerderij Den Elzenbosch, Otterlo.

voedsel en vee aan de bezetters maar desondanks konden de negen monden worden gevuld. Zoals elders ook gebeurde slaagde men erin om een jong varkentje buiten de registratie te houden en werd het dier ’s nachts geslacht. Het gegil was echter overal hoorbaar en je verrader slaapt nooit was hier ook aan de orde. De volgende ochtend stond de politie aan de deur maar buurvrouw Jans van den Brink was zo bijdehand om zich ermee te bemoeien en vroeg langs haar neus weg: “zeg jong, had jie zoon kiespien vannacht?”. Dat was voldoende om de zaak verder te laten rusten…..

Ondergrondse activiteiten 

Waarschijnlijk vroeg de ondergrondse beweging aan Teunis om een pakketje af te gaan geven in huize Roekel, vlak bij hun boerderij. Toen hij aanklopte werd er echter door een Duitse SS-er opengedaan omdat het pand die nacht bezet was aangezien de bewoners onderdak verleenden aan een ondergrondse groep. De Duitser pakte het pakketje niet aan maar stuurde Teunis direct weg. Het pakketje is later afgegeven bij de heer Van de Vendel aan de Damakkerweg. In huize Roekel zijn een paar dagen later een aantal mensen gearresteerd en afgevoerd, er is nooit vernomen waar naartoe. Ook bij de familie Evertsen kwamen en gingen de evacués langs de deur, vooral toen na de Slag om Arnhem de vluchtelingenstroom goed op gang kwam. Soms kon tijdelijk onderdak worden verleend, maar helaas werd er ook misbruik van de verleende gastvrijheid gemaakt. Tijdens de korte, maar hevige Slag om Otterloo op 16 en 17 april 1945 vlogen verschillende boerderijen in brand, dat kwam niet alleen door Duits vuur, maar ook door Canadees/Engels vuur. De bewoners van De Elzenbos hadden schuilkelders van balen stro gemaakt.

Schoolgaan in Otterlo.

De oudste kinderen van het gezin Evertsen gingen in Otterlo naar de openbare lagere school. Hoofd der school was in die dagen Meester Cees Engelen, een liefhebber van met name het voetbalspel en wanneer het weer het toeliet liet hij de jongens en meisjes buiten spelen. Omdat hij altijd aangaf dat hijzelf niet kon spelen met een onwillige knie, noemde men hem bij zijn bijnaam ‘Kees Knie’. Hij ging in 1953 met pensioen en viel af en toe nog wel in, bijvoorbeeld bij ziekte. Als scheidsrechter fungeerde hij graag bij zijn geliefde voetbalspel. In het dorpscentrum is een straat naar hem vernoemd, de Meester Engelenweg.

Na de bevrijding waren de zorgen voor het gezin nog lang niet voorbij omdat de distributie voorlopig nog gehandhaafd bleef. Om de zwarte handel aan banden te leggen werd een heel slim plan van Minister Lieftinck uitgevoerd, namelijk de uitgifte van het bekende ‘Tientje van Lieftinck’. Bonkaarten waren er genoeg maar de te kopen goederen waren er niet of nauwelijks. Dagelijkse behoefte zoals beddengoed en textiel waren niet te bevredigen. Gelukkig kreeg Willempje via mevrouw Folmer uit Otterlo, zij had familie in Amerika, een partij breikatoen. Daar werden onderbroeken en hemden van gebreid. Niet het prettigste materiaal om te dragen want het kriebelde enorm, maar men had verder geen keus.

Ne een droevig ongeval overleed op 9-3-1947 zoon Gijsbert, hij werd maar drie jaar. Zijn moeder kreeg tijdens haar zwangerschap van haar tiende kind een zware longontsteking en dat kostte haar bijna het leven. In maart 1947 was het nog steeds erg koud en in mei werd toen het tiende kind geboren, hij werd Gijsbert genoemd. Een echte ramp was de uitbraak van de varkenspest in 1952 op het bedrijf van Teunis. De stallen moesten worden ontsmet en dat betekende een half jaar geen varkens houden, een grote financiële strop.

Naast zijn traktement had de predikant in Otterlo een vergoeding in natura bedongen. Een vracht oude koemest voor de bemesting van zijn groentetuin was jaarlijks aan de orde om uitgevoerd te worden. Dat werd anno 1957 ongedaan gemaakt omdat de toenmalige dominee Kruishoop geen moestuin meer hield.

Op 24-3-1964 biedt Teunis Evertsen zijn boerderij te koop aan. De advertentie gaf het volgende aan: Te Koop: Boerderij, 4,5 ha grasland, pracht woonhuis, bev. 2 kamers, keuken, 4 sl. Kamers, grote droogzolder, kelder, gelegenheid tot het houden van plm. 1200 kippen. Die zomer zijn beiden verhuisd naar de Wekeromsebuurtweg 3 in Wekerom. Teunis overleed op 29-6-1976, oud 79 jaar en Willempje overleed op 8-4-1987, oud 82 jaar.

Bronnen: Mondelinge overlevering van Teunis Evertsen aan zijn zoon Gijs Evertsen Teuniszn en verhalen gepubliceerd door Fiet Meijers-Evertsen en Willie Akker- van Deelen.