Mythen en werkelijkheid rondom de Operaties Market en Garden
Mythen en werkelijkheid rondom de Operaties Market en Garden, in september 1944. door Jan A. Vos (1939).
Inleiding.
Over de gevechten in de septemberdagen van 1944 zijn veel boeken, artikelen, documentaires en films verschenen. Het is een van de meest tot de verbeelding sprekende episodes in de geschiedenis van Gelderland en vooral voor Arnhem en omstreken geworden. Ieder jaar wordt uitgebreid bij deze oorlogshandelingen stilgestaan, onder andere door de luchtlandingen van Airbornetroepen te herhalen zoals op de Ginkelse heide bij Ede (de échte landingen heb ik zelf waargenomen als kind op de schouders van mijn vader), een Airborne-wandeltocht in Oosterbeek en omgeving en herdenkingen op het Arnhem Oosterbeek War Cemetery, Driel en bij de John Frostbrug in Arnhem. Veteranen waren graag geziene gasten en werden bij particulieren ondergebracht om de herdenkingen bij te kunnen wonen. Hun aantal is de laatste jaren sterk geslonken omdat de gemiddelde leeftijd van deze veteranen nu boven de negentig jaar is geworden. Er zijn nogal wat misverstanden over de oorlogshandelingen uit die tijd en tot op de dag van vandaag blijven sommige van die opvattingen nog gehandhaafd. Het is niet juist om bijvoorbeeld te beweren dat de bevrijding van Arnhem als stad het hoofddoel van de luchtlandingen was. Het hoofddoel was het zo snel mogelijk vormen van een bruggenhoofd over de rivier de Rijn waardoor de geallieerde troepen vanuit het zuiden met een omtrekkende beweging de Duitsers in het Ruhrgebied in de rug konden aanvallen. Zou dat lukken dan werd het Duitse rijk een genadeklap toegebracht omdat daar de zware industrie was gehuisvest.
Wat ging eraan vooraf.
Vanaf D-Day in Normandië tot aan de verovering van de havens van Antwerpen waren de geallieerde legers in relatief korte tijd snel opgetrokken door Noord-Frankrijk en België. Maar de snelle opmars maakte de bevoorradingslijnen steeds langer en daardoor kwetsbaarder. De havens van Antwerpen konden namelijk (nog) niet worden bevoorraad omdat de Duitsers de Westerschelde en de oevers daarvan nog bezet hielden. Montgomery gaf zijn troepen een paar dagen rust en liet de voorraden aanvullen. Hij dacht dat de Duitsers niet veel weerstand meer zouden gaan bieden. Een dure misrekening want de Duitsers versterkten hun verdedigingslijnen in die rustperiode. Het bleek niet haalbaar om de 1e Britse Airborne Divisie alléén de bruggen bij Grave, Nijmegen en Arnhem te laten bezetten (Operatie Comet). Toen werd de Operatie Market-Garden als alternatief voor Comet opgetuigd. Behalve genoemde 1e Britse Airborne Divisie werden nu ook de 82e en 101e Amerikaanse Airborne Divisies en de 1e Poolse Onafhankelijke Parachutisten Brigade Groep ingezet. Ook hierbij was het doel nog steeds, de bruggen over de Maas, de Waal en de Rijn veroveren. Op 6 september 1944 werd de aanval uitgevoerd maar wat een gemakkelijke opmars zou worden viel toch erg tegen, pas na ruim een week werd het Maas-Schelde kanaal en de brug nr. 9, Joe’s Bridge (genoemd naar Lt-Col J.O.E. Vandeleur, DSO), in Lommel (België) overgestoken. 17 september 1944 wordt nu als startpunt (uur U=14.35 uur) van het grondoffensief van de Operatie Garden in Lommel (B) beschouwd.
Kaart van route die geallieerden tijdens Operatie Garden moesten gaan afleggen om o.a. de brug bij Arnhem te gaan bezetten.
Market-Garden in Nederland.
Het plan om deze omtrekkende beweging door een deel van Nederland te maken en dan weer Duitsland binnen te vallen als een verrassingsaanval was bedacht en doorgedrukt door Veldmaarschalk B. Montgomery. Na zware druk op Generaal Dwight D. Eisenhower kreeg hij toestemming om deze Operaties Market en Garden in zeer korte tijd voor te bereiden. Daar begint meteen al één van de zwakke punten, namelijk onvoldoende voorbereiding. De toen gemaakte fouten zouden zich sterk gaan wreken. Natuurlijk is het gemakkelijk om achteraf aan te wijzen waar een en ander is misgegaan maar een paar van de cruciale missers waren zeker te voorkomen geweest. Montgomery is zeker een man geweest die veel voor de geallieerde overwinning heeft betekent maar hij was naast een scherpzinnig militair ook een ijdel en eigenwijs mens.
Toen Antwerpen in geallieerde handen was gevallen had Montgomery de ongeveer 90.000 man Duitse troepen de pas af moeten snijden en het 15de Leger, onder leiding van Gen. Von Zangen, niet ongehinderd Nederland in moeten laten trekken. Beter was het geweest als hij zijn troepen aan de oevers van de Westerschelde in Walcheren en Zuid-Beveland had laten ingraven als verdedigingslinie! Maar er waren meer ernstige fouten, bijvoorbeeld het in de wind slaan van berichten van het Nederlandse verzet in de Achterhoek en de Veluwe dat er veel Duitse troepen gelegerd waren. Dit kwamen de Britten duur te staan.
Een tegenvaller was ook dat het verrassingselement vrijwel geheel verloren ging. In plaats van de eerstgeplande massale en daarmee overrompelende luchtlandingen werd deze operatie in twee fasen uitgevoerd. Reden: gebrek aan voldoende vliegtuigen en gliders. Dat gaf de Duitsers de kans om zich snel te herstellen en in de aanval te gaan. De foto geeft het massale karakter van de landingen goed weer.
Er waren veel meer Duitse troepen dan Montgomery dacht en ze bestonden voor een deel ook nog eens uit goed getrainde veteranen. Een kostbare fout was ook het slecht werkende draadloze radioverkeer. De daarvoor bestemde apparatuur was niet goed uitgetest en faalde op de kritiek momenten totaal. Een andere fout was de leiding geven aan onvoldoende getrainde para’s zoals bijvoorbeeld Gen-Maj. R.E. Urquhart. Hij was, samen met mede-officieren Taylor en Cleminson door de Duitsers omsingeld en moest naar een zolderkamer vluchtten aan de Zwarteweg 14 in Arnhem.
Daar zaten ze 12 uur vast, een cruciale periode in de begindagen van de aanval voor een divisie die geen leiding meer heeft! In totaal zijn de Britse troepen 39 uur zonder hoofdleiding geweest!!
Na de landingen moesten de Britten nog een lange weg afleggen om het doel, de Rijnbrug veiligstellen, te bereiken. Deze, te lange weg, bood de Duitse troepen de kans zich te hergroeperen en de Britten aan te vallen.
Lieutenant-Colonel John D. Frost kreeg als aanvoerder van het 2de Bataljon van de 1ste Britse Airborne Brigade de opdracht om de Rijnbrug te veroveren. Wanneer die eenmaal in handen zou zijn van de Britten dan konden de geallieerde troepen die vanuit het zuiden oprukten, door Arnhem heen, een omtrekkende beweging richting Ruhrgebied maken. Zijn bataljon bereikte met ongeveer 700 man weliswaar 18 huizen aan de noordzijde van de brug maar moest zich na hevige gevechten op 21 september 1944 gewonnen geven. Frost zelf werd zwaargewond krijgsgevangen gemaakt. De brug zelf is nooit in handen van de Britten geweest!
De Britten waren lichtbewapende parachutisten en zweefvliegeenheden die zonder lucht- en artilleriesteun moesten vechten tegen zwaarbewapende Duitsers. Zij waren geen partij voor de Britten die moesten overgaan in man-tegen-man gevechten, huis-aan-huis en straatgevechten. De mannen van Frost moesten ontzet worden bij de brug maar dat is niet gelukt. Al op dinsdag 19 september 1944, dus twee dagen na de luchtlandingen, werd duidelijk dat de bezetting van de brug niet ging lukken. Deze defensieve strijd duurde nog tot 21 september 1944, waarna de Britten zich moesten terugtrekken richting Hartenstein in Oosterbeek. De strijd in Oosterbeek en Driel (Poolse Parachutisten) had niets te maken met de verovering van Arnhem. Operatie Market-Garden was op 21 september al over! De perimeter (ingesloten gebied) Hartenstein bleef nog een week het strijdtoneel maar wanneer strategische punten zoals de Westerbouwing en een oeververbinding aan de Rijn niet in handen waren, dan konden de Britten nooit op een overwinning of uitweg rekenen. Enkele uren (!) na het mislukken van de Operatie Market Garden op 21 september 1944 zijn de Polen geland bij Driel, om 17.20 uur om precies te zijn. De Polen vochten uitsluitend in Driel/Oosterbeek en niet in Arnhem! Zij staken op 22 en 23 september de Rijn over en bereikten met 200 man de ingesloten Britten in de perimeter Hartenstein. Omdat er op 24 september geen grondtroepen meer beschikbaar waren mislukte de Rijnoversteek tussen Driel en Heteren en ook het vormen van een bruggenhoofd op de Veluwe. In de nacht van 26 september zijn de mobiele Britten naar de zuidelijke oever van de Rijn overgebracht.
Market-Garden was géén bevrijdingsoperatie, maar een veroveringsactie. De Rijnbrug was niet het hoofddoel, maar een onderdeel in de opdracht om een bruggenhoofd te gaan vormen die verder de Veluwe op zou gaan richting IJsselmeer. De offensieve strijd vond plaats tussen 17 en 19 september en de defensieve strijd tussen 19 en 25 september 1944. De tactische doelen van Market Garden waren: Afsnijden van de Duitse troepen en vooral het immer dreigende gevaar van de V2 raketten lanceerbases in West Nederland uitschakelen. Daarvoor was een bruggenhoofdoperatie nodig. Operatie Market (luchtlandingstroepen) moest de opmarsroute en bruggen over rivieren/kanalen veiligstellen voor de grondtroepen die tijdens de Operatie Garden dan konden oprukken. Operatie Market was het middel om het uiteindelijke doel Operatie Garden te verwezenlijken, namelijk een bruggenhoofd op de Veluwe. Het slaan van een ‘wig’ op de Veluwe tussen Arnhem en Harderwijk lukte pas vanaf 14 april 1945 tot en met 19 april 1945, waardoor de Duitse troepen in het westen van Nederland geïsoleerd raakten. (zie bij Bronnen: E-pub publicaties).
Bevrijding 5 mei 1945.
Op 4 mei 1945 capituleerde de Duitse Legergroep die verspreid lag in Nederland, Noordwest Duitsland, Sleeswijk-Holstein en Denemarken. Dat gebeurde onvoorwaardelijk tegenover Veldmaarschalk B. Montgomery op zijn verblijf op de Lüneburger Heide in Noord-Duitsland. De capitulatie trad op 5 mei 1945 om 08.00 uur in werking. Het ondertekenen van de bevelen aan de gecapituleerde Duitse bevelhebbers (“Orders to German Commanders on Surrender”= Uitvoeringsbevelen) was een uitvloeisel van de capitulatie die al op de Lünenburger Heide had plaatsgevonden. In hotel De Wereld (Wageningen) werd dus niet de capitulatie ondertekend maar werden uitsluitend de voorwaarden van de eerder gesloten overeenkomst bekrachtigd! Hieronder de originele akte van de Overgave op de Lünenburger Heide (Dld).
Overgave document van Duitse troepen tegenover Field Marshal Bernard L. Montgomery. Duitse ondertekenaars: Admiral Hans Georg von Friedeburg; General Eberhart Kinzel; Rear Admiral Gerhard Wagner; Poleck; Major Hans Jochen Friedel. Voor de geallieerden tekende Field Marshal Bernard L. Montgomery. Op 4 mei 1945, om 18.30 uur lokale tijd werd getekend.
Document van Overgave.(Tekst van bovenstaand document ,opgesteld door EAC = Europees Advies Comité, samengesteld uit vertegenwoordigers uit de USA, UK en USSR) hieronder weergegeven.
Instrument of surrender of all German armed forces, in northwest Germany including all islands and in Denmark.
1. The German command agrees to the surrender of all German armed in Holland, in northwest GERMANY, including the FRISLAN ISLANDS and HELGOLAND and all other islands in SCHLESWIG HOLSTEIN, and in DENMARK to the c-in-c 21 Army Group. This to include all naval ships in these areas. These forces to lay down their arms and to surrender unconditionally.
2. All hostilities on land, on sea or in the air by German forces in the above areas to cease at 08.00 hrs. British Double Summertime on Saturday 5 May 1945.
3. The German command to carry out, and without argument or comment, all further orders that will be issued by the Allied Powers on any subject.
4. Disobedience of orders, or failure to comply with them, will be regarded as a breach of these surrender terms and will be dealt with by the Allied Powers in accordance with the accepted laws and usages of war.
5. This instrument of surrender is independent of, without prejudice to, and will be superseded by any general instrument of surrender imposed by or on behalf of the Allied Powers and applicable to Germany and the German armed forces as a whole.
6. This instrument of surrender is written in English and in German. The English version is the authentic text.
7. The decision of the Allied Powers will be final of any doubt or dispute arises as to the meaning or interpretation of the surrender terms.
Er is nogal eens verwarring over wanneer, waar en vooral op welke datum de Tweede wereldoorlog in Europa werd beëindigd.
Op 4 mei 1945, om 18.30 uur werd het Document van Overgave op de Lunenborger Heide ondertekend, voor de geallieerden tekende Field Marshal Bernard L. Montgomery tegenover de Duitse militairen die gemachtigd waren door Gross Admiral Karl Dönitz (reden: het westen erkende Dönitz niet als regeringsleider die bevoegd zou zijn om te tekenen). Dönitz kende de afspraken die de Amerikanen, Britten, Franse en Russische delegaties als bezettingszones in het overwonnen Duitsland hadden gemaakt bij de conferentie van Casablanca in 1943. Tijdens het Ardennenoffensief in december 1944 hadden de Duitsers een kaart gevonden waar deze afspraken op stonden. Hij wilde voorkomen dat Duitse burgers en troepen in handen van het Rode leger zouden vallen. (Deel)capitulaties moesten voorkomen dat de rust verstoord zou worden. De Britten en Canadezen hadden in Noord-Duitsland een bruggenhoofd gevormd waardoor de Duitse troepen in Denemarken ingesloten raakten. Op 2 mei 1945 gaf Dönitz bevel om de onderhandelingen met de Britten te openen voor een (deel) capitulatie. Hij ging daarvoor naar Flensburg (grensstad in Sleeswijk-Holstein). Op 5 mei viel Kiel. Op genoemde conferentie van Casablanca in januari 1943 had Franklin Delano Roosevelt een voorstel gedaan: Onvoorwaardelijke capitulatie van Duitsland, Italië en Japan. Onvoorwaardelijke tactische (deel) capitulaties waren voor groepen, kleiner dan een leger(!) mogelijk zonder overleg tussen de top van de westelijke legeraanvoerders en het Russische Opperbevel.
Het Document van Overgave moest datum en tijdstip van de inwerkingtreding bevatten en aangeven dat ‘verdere bevelen’ ter implementatie van de capitulatie (Orders to German Commanders on Surrender) zouden volgen. De Duitsers moesten informatie verstrekken over hun commandostructuur, troepensterkte, voertuigen, wapens, mijnen (bijv.in dijken), mijnenvelden, explosieven, concentratiegebieden voor ontwapeningen, dieren en de gang naar gevangenschap.
Generaal Johannes Blaskowitz ondertekende zo’n Order to German Commanders on Surrender op 5 mei 1945 in hotel De Wereld in Wageningen. Lt-Gen Charles Foulkes stelde de bevelen op die dienden ter implementatie van de artikelen 3 en 4 van het Document van Overgave van 4 mei 1945 op de Lünenburger Heide. Blaskowitz was bang om uitlevering aan het Rode Leger en pleegde overleg met Gen-maj. Alfred Philippi (Commandant van het 361 Volksgrenadier Division in West Nederland) en zij kwamen met het plan om delen van Nederland onder water te gaan zetten wanneer de Duitse troepen aan de Sovjets zouden worden uitgeleverd. De lokale verzetsleider Antonie Beijnen uit Beusichem luisterde het gesprek tussen de twee Duitsers af in een kast en gaf het door aan generaal Foulkes. Blaskowitz moest echter gehoorzamen aan zijn meerdere, generaal Busch en kreeg ook van Generalfeldmarschall Keitel, chef van het OKW op 5 mei 1945 een bevel, waarin hij stelde dat Blaskowitz persoonlijk verantwoordelijk was voor zijn daden! Eerst stuurde Blaskowitz zijn stafchef Paul Reichelt naar de onderhandelingstafel in hotel de Wereld. Die nam de zeven artikelen van het Document van Overgave door met generaal Foulkes. Foulkes stuurde Reichelt terug met de mededeling dat Blaskowitz zelf ’s middags om 16.00 uur moest komen. Hij tekende direct om 16.30 uur. De ontwapening deed Montgomery en niet de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten van prins Bernhard. De tweede bijeenkomst met meer details vond plaats op zondag 6 mei 1945 in de aula van de landbouwhogeschool in Wageningen.
In het SHAEF-hoofdkwartier in Reims (N-Frankrijk) werd de overgave van Duitsland bekrachtigd. Hier waren de Russen ook vertegenwoordigd en een Franse gen-majoor. De overgave was strikt een militaire aangelegenheid. Lt-gen. Walter Bedell Smith ontving de Duitse delegatie om 17.00 uur. Von Friedenburg stelde een (deel) capitulatie voor van de overgebleven troepen aan het westelijk front. Eisenhower weigerde compromissen te sluiten. Hij eiste ‘onmiddellijke, gelijktijdige en onvoorwaardelijke overgave van alle troepen op alle fronten!
Dönitz antwoordde op 6 mei om 13.00 uur dat Jodl zou komen voor ondertekening. Hij arriveerde om 18.00 uur bij SHAEF. Eisenhower dreigde de westelijke linies voor Duitse militairen te sluiten zodat ze zich dan moesten overgeven aan het Rode leger! Op maandag 7 mei 1945 om 02.41 uur (lokaal MET) werd in Reims de formele Act of Military Surrender ondertekend. Actieve operaties van het Duitse leger werden gestaakt op 8 mei 1945 om 23.01 uur (MET of Dubbele Britse Zomertijd 9 mei, 00.01 uur). Sindsdien is 8 mei in West-Europa en de Verenigde Staten Victory in Europe Day (VE-DAY). Op 8 mei 1945 capituleerden de Duitsers in Berlijn-Karlshorst tegenover de Sovjet-Russische strijdkrachten een tweede formele overgave dus. Op 9 mei is het de Nationale Feestdag in Rusland in verband met het tijdsverschil.
Samengevat:
Ook nu nog, in de 78 jaar na de Bevrijding, kan men stellen dat er in de voorbereiding en uitvoering van de Operaties Market en Garden veel fouten zijn gemaakt en heeft mythevorming op ruime schaal heeft plaatsgevonden.
Welke punten hebben bijgedragen tot het falen van genoemde Operaties.
- Het schrappen van de Britse brigade die zou landen bij Elst (Gld) door tekort aan vliegtuigen,
- een onbekwame generaal die de leiding had,
- een slecht uitgevoerd plan, slechte of geen radioverbindingen,
- het ontkennen van de waarschuwingen die het verzet in Nederland naar Engeland had gestuurd,
- tijdens de gevechten nauwelijks of geen leiding dus moesten losse groepen de situaties zelf oplossen,
- het veel te laat inzetten van Poolse para’s.
- zijn zoal een aantal punten die bijgedragen hebben tot het falen van genoemde Operaties.
- Blijft over een enorm respect voor de gevallen soldaten die alles hebben gegeven wat ze konden geven, namelijk hun nog jonge leven voor onze vrijheid! De soldaten die deze hel hebben overleefd zullen we ook nooit vergeten!
Bronnen:
Boeken:
1. The Fight For Freedom (2021) en
2. Otterlo, voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog (2016) door Jan A. Vos en Mrs. Donna J. Maxwell.
Beide boeken zijn als E-pub boek te downloaden via de links:
https://beheer.pumbo.nl/gratis-ebooks/the-fight-for-freedom
https://www.pumbo.nl/gratis-ebooks/otterlo-voor-tijdens-en-na-de-tweede-wereldoorlog/
Artikelen: Blog van Dr. Jan Brouwer, historicus, Elst(Gld). Artikel in Mijn Blog Geschiedenis over de ‘Slag om Arnhem’.
Delpher.nl.